Κασπία θάλασσα

(ρωσ. Κασπίσκογιε Μόρε, περσ. Νταριάι-ε-Μαζανταράν). Λιμναία λεκάνη (373.000 τ. χλμ.) της νοτιοδυτικής Ασίας· πρόκειται για τη μεγαλύτερη εσωτερική θάλασσα του κόσμου. Περιβάλλεται ΒΑ από το Καζακστάν, ΝΑ από το Τουρκμενιστάν, Ν από το Ιράν, ΝΔ από το Αζερμπαϊτζάν και ΒΔ από τη Ρωσία. Η επιφάνεια της Κ.θ. βρίσκεται 28 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Έχει μέγιστο μήκος 1.200 χλμ. και πλάτος 200-400 χλμ. Καταλαμβάνει το βαθύτερο τμήμα της αραλοκασπιακής ταπείνωσης ή τουρανικού βαθυπέδου και ορίζεται στα Ν από την ορεινή αλυσίδα του Ελμπούρζ, στα Δ από τον Καύκασο και στα Α από το οροπέδιο Ουστ Ουρτ. Στο βόρειο τμήμα της, όπου εκβάλλουν ο Βόλγας και ο Ουράλης (οι κυριότεροι τροφοδότες της), είναι αβαθής. Τα μεγαλύτερα βάθη συναντώνται στο νότιο τμήμα, πέρα από μια υποβρύχια υφαλοκρηπίδα που εκτείνεται από τη χερσόνησο του Αψερόν έως τη χερσόνησο του Κρασνοβόντσκ, όπου το βάθος σε μερικά σημεία φτάνει τα 980 μ. Οι ακτές της Κ.θ. έχουν συνολικό μήκος περίπου 6.500 χλμ. και διαμοιράζονται ανάμεσα στη Ρωσία, στο Καζακστάν, στο Τουρκμενιστάν, στο Αζερμπαϊτζάν και στο Ιράν. Οι ακτές, σχηματισμένες από θαλάσσια ιζήματα του τεταρτογενούς ή από νεότερες ποτάμιες αποθέσεις, είναι χαμηλές και γενικά αμμώδεις, εκτός από τα σημεία που αντιστοιχούν στις υπώρειες του Καυκάσου ή του Ελμπούρζ. Στα ΝΔ η ακτή διακόπτεται από πολλές διακλαδώσεις του δέλτα του Βόλγα, ενώ στα Α διαρθρώνεται στις χερσονήσους Μανγκισλάκ και Κρασνοβόντσκ, μεταξύ των οποίων ανοίγεται ο μεγάλος κόλπος του Καρά Μπογκάζ-Γκολ. Η μεγάλη έκταση σε γεωγραφικό πλάτος (από 37° έως 47° βόρειου πλάτους) δημιουργεί μεγάλες διαφορές κλίματος στις διάφορες περιοχές της Κ.θ.: στα Β για παράδειγμα, η μέση χειμερινή θερμοκρασία είναι -8°C και στα Ν 8°C, ενώ οι μέσες θερινές θερμοκρασίες κυμαίνονται αντίστοιχα στους 22° και 28°C. Αισθητά διαφέρει και η αλμυρότητα του νερού: η μέση είναι 13‰, με μικρότερες τιμές κοντά στις εκβολές του Βόλγα και μεγαλύτερες (200‰) στον κόλπο του Καρά Μπογκάζ-Γκολ. Η Κ.θ. τροφοδοτείται περίπου κατά 80% από τον Βόλγα· μεταξύ των άλλων ποταμών που εκβάλλουν σε αυτήν είναι οι Ουράλης, Κουρά, Έμπα, Κουμά, Τέρεκ και Κεζελοζάν. Αν και τα νερά της δεν αποχετεύονται, η στάθμη της κατέρχεται διαρκώς εξαιτίας της μεγάλης εξάτμισης. Οι ακτές της είναι γενικά αραιοκατοικημένες. Στις δυτικές όμως ακτές έχουν αναπτυχθεί τα μεγάλα κέντρα του Αστραχάν, στις εκβολές του Βόλγα και του Μπακού, στη χερσόνησο του Αψερόν, που παρουσιάζουν μεγάλη κίνηση μεταξύ τους και με το Κρασνοβόντσκ (στην ανατολική ακτή), ειδικά στο πετρέλαιο. Μικρότερα κέντρα είναι η Μαχατσκαλά, το Γκούριεφ και το Ραστ. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσιάζει και η αλιεία, ανάμεσα στα κυριότερα προϊόντα της οποίας συγκαταλέγεται ο οξύρρυγχος. Κασπίαι πύλαι. Αρχαία ονομασία της κυριότερης διόδου από τη Μηδία προς την Παρθία και την Υρκανία (Κασπία), που περνούσε από τα Κάσπια όρη, βουνά που βρίσκονται στο νότιο μέρος της Κ.θ., στα σύνορα Αρμενίας, Μηδίας, Υρκανίας και Παρθίας (σήμερα ονομάζονται Ελμπρούζ)· ήταν πολύ στενή, βαθιά χαράδρα. Οι Πέρσες είχαν κατασκευάσει σιδερένιες πύλες στο στενότερο μέρος της διόδου, σε απόσταση 500 σταδίων από τη μηδική πόλη Ράγα, και διατηρούσαν φρουρά για τη φύλαξή της. Ο Μέγας Αλέξανδρος πέρασε από τις Κασπίες πύλες όταν καταδίωκε τον Δαρείο. Οι Κασπίες πύλες αποτελούσαν τη σπουδαιότερη διάβαση από τη δυτική στην κεντρική Ασία και τις θεωρούσαν κεντρικό σημείο στα σύνορα δυτικής και ανατολικής, βόρειας και νότιας Ασίας. Η Κασπία Θάλασσα είναι η μεγαλύτερη λιμναία λεκάνη της Γης.